İnsanoğlunun yaşadığı bu sonsuz genişlikteki evrende çok fazla çeşitli obje, nesne, cisim yer alıyor. Gezegenler, yıldızlar, kara delikler, beyaz delikler, cüce yıldızlar, zombi yıldızlar, karanlık yıldızlar, soğuk bozon yıldızları, pron yıldızları ve hayalet galaksileri gibi saymakla bitmeyecek sayısız çeşitli cisim evrenimizin türlü türlü yerlerinde bulunmaktadır. Bu yazımızda ise sizlere evrende bulunan en gizemli yıldız türlerinden birisi olan nötron yıldızlarından bahsedeceğiz. Çok meşhur yıldız türlerinden birisi olan nötron yıldızlarının diğer adı pulsar, Türkçe karşılığı ise atarca demektir. Bu yıldızların varlığı kesin olarak bilinmektedir. Doğrudan gözlemleyemesek dahi türlü araştırmalar sonucunda var olduklarını biliyoruz. Yine nötron yıldızı nedir, nötron yıldızı nasıl oluşur, nötron yıldızı nasıl yaşar, nötron yıldızının diğer yıldızlardan farkı nedir gibi soruların cevaplarını vereceğimiz yazımızı kesinlikle okumalısınız.
Yıldızlar, teorik veya felsefi olarak birer canlı varlık olarak kabul edilir. Doğarlar, büyürler, yaşamak için enerji tüketirler ve enerjileri bittiği zaman ise ölürler. Bizim Güneş’imiz de bir gün ölecek, evrende gördüğümüz yıldızların tamamı da bir gün ölecekler. Lakin yıldızların ölüm şekilleri; büyüklükleri ve kütleleriyle doğru orantılıdır. Yıldızların ölüm şekillerine sahip oldukları kütleye göre farklılık gösterebiliyor. Örneğin bizim Güneş’imiz gibi küçük yıldızlar ölmeye yaklaştıklarında kızıl devlere dönüşürler. Yıldızlar enerji kaynağı olarak hidrojeni kullanırlar. Hidrojeni helyuma dönüştürerek onu bir enerji kaynağı olarak kullanırlar. Mesela bizim Güneş’imiz devasa bir füzyon reaktörü gibidir. Lakin bu kocaman füzyon reaktörü, günün birinde hidrojenini yavaş yavaş bitirmeye başlayacak ve bunun sonucunda ise çekirdeğinde ciddi miktarlarda demir birikecektir. Yıldızlar hidrojenden başlayıp demire kadar olan bütün elementlere füzyon uygulayabilirler lakin demirde büyük sıkıntılar ortaya çıkar. Demire füzyon uygulamanın size ciddi bir anlamda getirisi olmaz. Bu sebepten dolayı da yıldızın içinde fazla miktarlarda demir birikmeye başladığı zaman artık füzyon reaktörü düzgün bir şekilde çalışmamaya başlar. İşte bu noktada ise yıldızın merkezindeki kütle çekimi galip gelir ve yıldız kendi içine doğru çöker. Bizim Güneş’imiz gibi küçük yıldızlarda bu süreç çok ciddi şekilde ilerlemez. Sadece Güneş’imiz günü geldiği zaman kırmızı bir deve dönüşecek, ardından da kendi içine yavaşça çökerek beyaz cüce adını verdiğimiz küçük, soluk ve sakin bir yıldız ölüsüne dönüşecek. Fakat Güneş’imizden 40-50 kat daha büyük yıldızların ölüm süreçleri çok daha fırtınalı geçmektedir. Bu süper kütleli yıldızlar öldüklerinde içine doğru çöküşleri o kadar hızlı gerçekleşir ki bizim süpernova adını verdiğimiz devasa bir patlamaya sebep olur. Bu patlama o kadar şiddetli ve büyüktür ki, koca galaksinin ortasında delik açabilecek kadar ciddi bir yıkım yaratabilir.
Nötron Yıldızı Nedir ve Nasıl Ölür?
Artık normal yıldızların büyüklükleri ve kütlelerine göre farklı şekillerde öldüklerini biliyoruz. Bazı yıldızlar sadece bir beyaz cüce yıldızına dönüşürken bazı devasa yıldızlar öldükleri zaman bir kara deliğe dönüşebiliyor. Lakin öyle bir yıldız türü vardır ki tam olarak bu iki olayın ortasında kalır. Nötron yıldızlarındaki bu istisna durumu oldukça gariptir. Bu yıldızların kütleleri ne beyaz cüce yıldız olacak kadar fazladır ne de bir kara deliğe dönüşebilecek kadar da azdır. İşte bu iki olayın tam ortasında kalan yıldızların sonu tip 2 süpernovasının arkasından gelen bir nötron yıldızı olur. Bir yıldızın Pulsar’a yani atarcaya dönüşebilmesi için kütlesinin bizim Güneş’imizin en az 10 katı olması gerekiyor. İşte bu seviyelerde dolaşan bir yıldız, bünyesindeki hidrojeni bitirdikten sonra demire kadar gelir ve artık demire füzyon uygulayamayacak hale geldiğinde ise korkunç son başlar. Yıldızın bünyesindeki bütün demir, kendi kütle çekimi yüzünden çekirdeğe çökmeye başlar. Hatta bu olay o kadar hızlı gelişir ki bir anda yıldızın çekirdeğiyle dış katmanları arasında boşluklar oluşmaya başlar ve bu boşluklar yüzünden de yıldızın dış katmanları korkunç yüksek bir hızda çekirdeğe çarpar. İşte bu çarpmanın etkisiyle de bizim tip 2 süpernovası dediğimiz devasa bir patlama oluşur. Yıldız, dış yüzeyindeki malzemenin çok büyük bir kısmını uzaya püskürtür ve geriye saf nötronlar ve çekirdek kalır. Yani bir zamanlar bizim Güneş’imizden 10-15 kat daha büyük olan bir yıldız bu patlamanın ardından sadece 15-20 km çapında minicik bir nötron küresi haline gelir. Nötron yıldızı, saf nötrondan oluşur. Peki bu kadar nötron nereden geliyor? Yıldızın merkezindeki kütle çekimi o kadar yoğun ve yüksektir ki atomların çevrelerinde dolaşan elektronlar bu kütle çekiminden kaçamazlar ve bütün elektronlar kendi atomlarının çekirdeklerine düşmeye başlarlar. Çekirdeğe doğru düşmeye başlayan elektronlar ile çekirdekte bulunan protonlar çarpıştıkları zaman ise elektrolize meydana gelir ve geriye sadece saf nötron kalır. Nötron yıldızları çok küçüktürler lakin çok yoğundurlar. Bu olayı örneklendirmek gerekirse; bir nötron yıldızından bir küp şeker büyüklüğünde bir parça alırsak o parça yaklaşık birkaç milyon ton ağırlığında olacaktır.
0 Yorum